De refractometer is hét instrument om de identiteit van een edelsteen vast te stellen (Werking refractometer). Voor de (beginnende) gemmoloog is de prijs ervan helaas een obstakel. Een “officieel” exemplaar (bijvoorbeeld die van de Gem-A), kost rond € 600 inclusief de verlichting. Ga je even zoeken bij onze Chinese vrienden, dan blijkt dat het ook voor onder € 90 kan, en bovendien krijg je de refractometer-vloeistof er gratis bij.
Maar werkt het ook? Een refractometer is op zich een 'simpel' apparaat. Nauwelijks bewegende delen, passieve optiek die niet slijt, dus zeker in massaproductie te maken. Het ontwerp is al een eeuw in ontwikkeling, dus de kinderziektes zouden er nu uit moeten zijn. Voldoende redenen om de gok te wagen, en heb er dus een besteld.
Ik vergelijk hier onderstaand Ali model met die van de Gem-A op verschillende aspecten.
Mechanisch / Materiaal
De metalen buitenkant van beide modellen is prima, ik kan geen verschil in kwaliteit ontdekken. Het strookt met andere ervaringen bij Ali, metaal bewerken is in China geen probleem.
Polarisatiefilter
Beide exemplaren hebben een los polarisatiefilter. En bij beide werkt dat gewoon.
Lens
De lens van de nieuwe generatie Gem-A refractometers is wat groter, en daardoor wat makkelijker in gebruik. Voor scherpstellen is het oculair voorzien van een schroefdraad. Het Ali-exemplaar heeft een kleinere lens, en scherpstellen gaat met een schuifsysteem. Op zich iets minder, maar maakt voor het gebruik nauwelijks uit.
Verlichting
De Gem-A refractometer heeft een externe lichtbron, die je voor € 80 er bij moet kopen. Dit biedt voordelen: de intensiteit van de lichtbron is instelbaar, en bij een defect hoef je niet de hele refractometer te vervangen. De Ali-refractometer is voorzien van een interne lichtbron (gele led), een aan/uit knop en drie knoopcellen. Ik vind zelf een interne lichtbron aanzienlijk prettiger dan een extra kastje erbij, wat soms opzij wordt gestoten. Het al dan niet kunnen instellen van de intensiteit kan soms lastig zijn, maar in de praktijk heb ik er (tot nu toe, maar ik ben nog in opleiding) geen problemen mee.
Op zich werkt de Ali dus goed, maar helaas is de ergonomie wat onhandig. Het aan / uit drukknopje is mechanisch wat zwak, en als je de refractometer in zijn doos stopt, is de kans groot dat het lampje blijft branden, omdat het knopje is aangeraakt. Na een tijdje zijn dan de knoopcellen leeg. Verder zijn de drie knoopcellen moeilijk te verwijderen. De originele cellen zijn omwikkeld door een krimpkousje, maar erg dun. De standaard krimpkous die ik gebruik, is net een tiende millimeterje dikker, en dan past het niet meer (!).
Dit is iets wat bij meer Ali-ontwerpen voorkomt. De ergonomie is duidelijk minder dan bij producten waar beter over is nagedacht.
Er zijn overigens ook Ali-refractometers met een externe lichtbron. Je moet dan een zaklampje monteren aan de refractometer. Ik heb dat model gezien, en het wordt dan een erg onhandig geheel.
Wat betreft de verlichting is de ideale situatie dat deze is ingebouwd en instelbaar. Beide refractometers halen dit doel helaas niet.
Contactvloeistof
Goede refractometer-contactvloeistof is duur. Bij het Ali exemplaar werd beweerd dat nD = 1.81 contactvloeistof zou zijn bijgesloten (nD is de brekingsindex van de contactvloeistof zelf. Deze moet hoger zijn dan die van de te testen edelstenen). Op zich opmerkelijk, want bij de GIA kost deze vloeistof net zoveel als de hele Ali refractometer bij elkaar. Inderdaad zat er vloeistof bij. Ik was nog niet zo bedreven, en kwam er later achter dat het (waarschijnlijk) methyleeniodide zonder toevoegingen betrof. Dit heeft nD ~ 1.74, en daarom in de praktijk niet bruikbaar (alle corunden liggen buiten het bereik). Ik heb vervolgens (ezel en steen) bij Ali via een andere leverancier nD = 1.81 besteld, maar het bleek nD = 1.76 te hebben. Ook niet goed, dus. Uiteindelijk in Nederland via Joris Höfelt nD = 1.78 – 1.79 gekocht. Dat klopte wel! Hier blijkt goedkoop toch duurkoop.
Absolute nauwkeurigheid
De waargenomen brekingsindex verschilt tussen de Gem-A en de Ali-refractometer. En hoe hoger de brekingsindex, hoe groter de afwijking. Het gaat van 0.002 bij 1.4 tot 0.006+ bij 1.8. Dat is een opmerkelijk verschil. Van Joris heb ik een aantal ijkglaasjes geleend, en samen met ander materiaal van bekende brekingsindex (zoals gedestilleerd water en synthetische corund) beide meters vergeleken. Wat te verwachten was, de Gem-A klopte, de Ali niet. Het is ook teveel om niet voor te corrigeren. Ik heb een correctie grafiek gemaakt, en die moet ik bij alle metingen gebruiken. In de grafiek staat als vergelijking de meetfout die je altijd hebt bij een refractometer, beter dan 0.0015 gaat het niet.
Het goede nieuws is dat de metingen op de Ali-refractometer wel herhaalbaar zijn. Het is niet zo dat deze onderling ook verschillen als je na het roteren van de steen weer in de uitgangspositie terugkomt. De dubbelbreking kan net zo nauwkeurig bepaald worden als op de Gem-A.
Het Ali-model is dus duidelijk minder nauwkeurig in elkaar gezet. De mechanische onderdelen kloppen wel, maar zitten niet goed “uitgelijnd”. Ofwel: kwaliteit kost tijd kost geld.
Conclusie
Als je de beperkingen weet, en een correctiegrafiek hebt gemaakt, is de Ali (goed) bruikbaar. Het maken van zo'n grafiek vond ik leuk, maar het kan ook een brug te ver zijn. Het is wel duidelijk dat zonder aparte ijking de Ali niet afdoende bruikbaar is voor goede metingen. Voor zakelijk gebruik lijkt het me ook niet gewenst.
